عاطفه ؛ عنصر بنیادین در شعر

عاطفه ؛ عنصر بنیادین در شعر

عاطفه ؛ عنصر بنیادین در شعر

نیاز به ارتباط از دیرباز یکی از مهمترین دلایل گردهم­آمدن انسانها به دور هم بوده است . در این گردهم­آیی از دورهمی­های خانوادگی گرفته تا انواع آیین ها ومراسم سنتی و فرهنگی ، انسانها به دنبال به اشتراک گذاشتن و در میان گذاشتن احساسات و عواطف خود هستند . بده بستانی که اتفاق می­افتد ، تعاملی حسی و عاطفی است ؛ چرا که انسان نیازمند آن است تا احساس و عاطفه خودرا با دیگران به اشتراک بگذارد و از دیگران بازخودهای عاطفی بگیرد .

در روانشناسی عاطفه مجموعه­ای ذاتی از پاسخهای روان شناختی است ، رفتارهایی که درون مایه­ ای انسانی دارند و بر اساس نوعی کنش و واکنش به وجود می­آیند . عواطف رفتارهایی اجتماعی هستند که نتیجه توجه انسان از خود به دیگری هستند . استعدادی فطری و سرمایه مهم آدمی است . عاطفه زندگی انسان را غنی و پربار و قابل تحمل کرده و از یکنواختی بیرون می­آورد .

اما وقتی از عاطفه در شعر سخن می-گوییم چه ؟ هنگامی که خصوصیات و ویژگیهایی که برای عاطفه برشمردیم در جغرافیای زبان اتفاق بیفتد ، یعنی وقتی کنش و واکنشهای رفتاری نسبت به محرکهای مختلف در زبان رخ دهد با درآمیختگی با دیگر عناصر شعرساز ، که در جستار دیگری درخصوص تعریف شعر مختصرا بدان پرداختیم ، همچون تخیل ، می تواند منجر به تولید محتوای شاعرانه شود . و در چنین وضعیتی است که می­توانیم از عاطفه در شعر یا بررسی برجستگی و تاثیر عاطفه در شعر سخن بگوییم .

از آنجاکه عاطفه استعداد وخصویت ذاتی و فطری انسان است ، ونیز بر اساس ویژگیهایی که برای عاطفه برشمردیم ، محرک اصلی برای ارتقای متن به شعر محسوب می­شود . درواقع مایه­گان اصلی و ماده اصلی تشکیل دهنده شعر و آنچه که دیگر عناصر شعر را به یکدیگر مرتبط کرده و درهم می­آمیزد عاطفه است . و شعری موفقتر می­نماید که در آن ، این درهم تنیدگی یک دست­تر و همگون­تر اتفاق بیفتد .

شاعر برای به اشتراک گذاشتن حالاتی همچون اندوه ، شادی ، خشم ، یاس و عشق و . . . که عواطف بشری را شامل می شوند ، دست به سرایش می­زند تا بیشترین مخاطب یا به عبارتی اشتراک گذاری بیشتری را به دست بیاورد ؛ و در واقع

شاعر از شعر به مثابه پلی ارتباطی برای این اشتراک گذاری استفاده می­کند .

از آنجا که عاطفه عنصری معنوی محسوب می شود ، بر خلاف دیگر عناصر همچون تخیل که به مدد آرایه­ها و ابزار­های هنری در بستر زبان تحلی و خود­نمایی می­کنند ، در ژرف ساخت یک اثر ادبی روح و جانی به دیگر سازه­های هنری می­دهد ؛ آنها را زنده می­کند ، به فعلیت و جنب و جوش می­رساند و موجب می­شود مخاطب به درک عمیق­تری از اثر ادبی برسد .

آرایه­ های ادبی ابزار­هایی هستند که به مدد آنها شاعر جنبه­ها و جلوه­های زیبایی شناسانه متن را به مخاطب منتقل می­کند و فطرت زیباپرست و حس زیبادوستی او را آبیاری کرده و به دلیل کشفی که در این میان برای مخاطب رخ می­دهد ، او به لذت هنری می­رسد .

لذت هنری حس اقناعی است که از این کشف نصیب مخاطب می­شود . این لذت هنری باعث می­شود به شهود (دیدن ) برسد ؛ شهود ، درک عمیق عاطفه­ای است که در ژرفای آن آرایه ادبی نهفته است . لب لباب شاعرانگی است ، حس خالصانه­ای است که شاعر آن را تقدیم مخاطب می­کند

و همین خالصانگی است که بر جان و روان مخاطب می­نشیند و به باطن او رسوخ می­کند . وجوه والای انسانی شاعر و مخاطب را به یکدیگر پیوند می­زند و هر دو به نقطه ­ی زیبای همدردی می­رسند . این عاطفه آموختنی نیست و در سرشت و باطن هر انسانی نهفته است و وابسته به پرورش روحی ، فکر و فرهنگی هر شخص در تقابل و تعامل با حوادث و اتفاقات و امور بیرونی و درونی رخ می نماید .

با توجه به اینکه نوع این تقابل و تعامل منوط به طرز خاص نگاه شاعر/شخص به آن وابسته­ ها است ، لذا تصاویر و مضامین ساخته شده توسط هر هنرمند در هر دوره زمانی با استناد به آن ارزش­ها و برجستگی­های فرهنگی هر دوره متفاوت بوده و می­توان نقش عاطفه را در متن هر اثر ادبی – هنری در دوره­ها و سبکهای مختلف به صورت تطبیقی و جداگانه مورد بررسی و کنکاش قرارداد .

نکته آخری که ضروری می­نماید به آن اشاره شود ، حجم و گنجایی عاطفه در متن ادبی است . گفتیم که عاطفه زمینه و دلیل اصلی و بنیادین خلق اثر ادبی است ؛ و عنصری است که دیگر عناصر شعر را به یکدیگر متصل می­کند و موجب می­شود عناصر تشکیل دهنده متن ادبی کارکردی هماهنگ و در یک راستا داشته باشند .

اما هنگامی که این برانگیختگی عاطفی رخ می­دهد ، هنرمند (شاعر) باید بتواند تعادل و بالانس متناسب را بین عاطفه از یک سو و هنجار و نحو زبان و نیز امکانات و ظرفیت موجود در آرایه­ها و ابزار­های ادبی – هنری را بشناسد و به وجود آورد . در واقع بخش دیگری که باعث می­شود عنصر عاطفه در تعامل و هم­آمیختگی با دیگر عناصر به جان و روح مخاطب بنشیند همین ایجاد تعادل و تناسبی است که بدان اشاره شد .

تفوق و برتری هر کدام از عناصر تشکیل دهنده شعر به تنهایی می­تواند بر کارکرد زیبایی شناسانه ادبی و عاطفی اثر تاثیر منفی بگذارد .

اگر هنرمند نتواند عنصر عاطفه را هنگام ایجاد و خلق اثر هنری درخود مهار کرده و به اراده خود درآورد و اجازه دهد عاطفه بی هیچ حد و مرزی در متن جولان دهد ، قطعاً عرصه برای عرض اندام و تجلی و جلوه­گری دیگر عناصر همچون ابزار­ها و آرایه­های هنری – ادبی تنگتر و این عناصر زیبایی شناسانه کمرنگتر شده و به تبع آن عنصر خیال نیز توانایی بلند پروازی خود را از دست خواهد داد .

عنصر خیال که در جای دیگری مفصلتر بدان پرداخته­ام ( انسان چگونه شعر را آفرید ) نیازدارد در اندیشه و ذهن هنرمند پرورده و با عاطفه و ابزارهای هنری آمیخته شود ، تا به بیانی هنرمندانه و ادبی برسد ؛ اما فربه شدن عاطفه و توجه بیش از حد به آن ، متن را در دیگر جنبه­ها رقیقتر خواهد کرد . کافی است به برخی متن­های ادبی که با عنوان دلنوشته یا قطعه ادبی نوشته می­شوند نگاه کنیم ، این دست ازمتن­ها معمولاً از عاطفه سرشاری برخوردار هستند و بعضاً برخی آرایه­های ادبی در آنها مشاهده می­شوند ، ولی از آنجا که غلبه عاطفه و احساس در آنها دچار فوران شده و عنان عاطفه از دست نویسنده خارج شده و صاحب اثر آن متن را صرفاً تحت تاثیر تامّ و تمام آن نگاشته است ، تخیل ، مضمون پردازی (جستاری پیرامون مضمون در شعر فارسی ) و تصویرسازی­های ادبی در آنها رشد نیافته و با هنجار شاعرانگی فاصله دارند .

از طرف دیگر در برخی اشعار که صرفاً از روی قریحه شاعری یا جهت مفاخره­های ادبی نگاشته می­شوند یا شاعر آنها را از روی وظیفه و سفارش تولید می­کند ، می­بینیم تا چه اندازه عاری و خالی از عنصر عاطفه هستند ، تا جایی که علیرغم برجستگی­های فراوان ادبی و ریزه­کاریهای هنرمندانه در صناعات و آرایه­های ادبی مشمول مقبولیت عام قرار نمی­گیرند ، چنانکه در بسیاری از قصاید ، قطعات و . . . به جا مانده از شاعران و مشاهیر ادبی نیز شاهد آن هستیم .

نتیجتاً اگر چه عاطفه عنصر مهم و محرک اصلی هنرمند در خلق اثر ادبی است ، اما می­بایست با مدیریت صحیح آن در آمیزش با دیگر عناصر و ایجاد تعادل و تناسب در ارتباط با آنها ، اثر ادبی را از کلیه جهات و همه ابعاد متناسب و هماهنگ به رشد و بالندگی رسانید .

رمز عبورتان را فراموش کرده‌اید؟

ثبت کلمه عبور خود را فراموش کرده‌اید؟ لطفا شماره همراه یا آدرس ایمیل خودتان را وارد کنید. شما به زودی یک ایمیل یا اس ام اس برای ایجاد کلمه عبور جدید، دریافت خواهید کرد.

بازگشت به بخش ورود

کد دریافتی را وارد نمایید.

بازگشت به بخش ورود

تغییر کلمه عبور

تغییر کلمه عبور

حساب کاربری من

سفارشات

مشاهده سفارش