جامعیت انسان کامل در عرفان اسلامی به روایت ابن عربی

۰۷ مهر ۱۴۰۲ عرفان عرفان اسلامی ، ابن عربی ، کشف و شهود ، وحدت وجود ، انسان کامل ، عارف ، صوفی ، عرفان نظری ، سیر و سلوک ، واسطه فیض ، علیرضا ترابی زاده

جامعیت انسان کامل در عرفان اسلامی به روایت ابن عربی

اوصاف و امتیازات انسان کامل

ابن عربی در فصّ آدمی برای انسان کامل این ویژگیها را بر شمرده است : کون جامع ، صورت کامل ، حضرت حق و آیینه جامه صفات الهی و خلیفه خدا ، مردمک چشم برای خدا (نسبت به حق مانند نسبت مردمک چشم به چشم است ) حادث ازلی و دائم ابدی ، کلمه فاصله ، ممیز حقایق و جامعه .

هرگاه این عالم را ترک کند و به عالم آخرت انتقال یابد ، عالم تباه و خالی از معانی و کمالات میشود . و نیز کاملترین صورت آفریده شده که حاوی همه اسماء الهی است . خدا تنها او را به صورت خود آفریده است .

در فتوحات مکیه نیز به صفات و ویژگیهای دیگری اشاره کرده و گفته است : (حق مخلوق به ) که عالم به واسطه او خلق شده است . و نیز یگانه مخلوق است که عبادت حق را با همه تسبیحات عالم تسبیح میگوید. در ازل الازال با خدا بوده و تا ابدالاباد هم با خدا خواهد بود . باقی به بقاء الله است ولی ما سوای او باقی به ابقاء الله اند . بر این اساس در ادامه به مقتضای این مجال به بررسی و تشریح اهم صفات و ویژگیهای انسان کامل خواهیم پرداخت .

انسان کامل کون جامع است

چنان که پیش از این نیز گفته شد انسان کامل تنها حضرتی است که جامع همه کمالات چهار حضرت دیگر است . هم به نحو جمعی و وحدانی ، و هم به نحو تفصیلی و جرئی . انسان کامل نماینده و مظهر همه صفات و اسماء الهی است . آن هم به نحو جامع . انسان کامل مظهر اسم اعظم الله ، اسم اعظم جامع تمام اسماء الهی اعم از اسماء جمالیه . جلالیه است . انسان کامل به سبب همیم جامعیت هم علت و سبب عالم است هم برابر با همه آن است : . . .والعالم الاصغر یعنی الانسان روح العالم و علته و سببه وافلاکه مقاماته و حرکاته و تفصیل طبقاته.

مصداق انسان کامل حقیقت محمدی یا کلمه و نور محمدی است که اولین حقیقت ظاهر ، موجود نخستین ، مبدأ ظهور و به عبارت دیگر اولین تعینی است که ذات احدیت پیش از هر تعینی با آن تعین یافته است . حقیقت محمدی را ارتباطی است با عالم و ارتباطی است با انسان و ارتباطی است با معرفت اصل عرفان ، از حیث ارتباطش با عالم مبدأ خلق عالم است که خالق عالم پیش از هر چیزی او را آفریده است و هر چیزی را نیز از او آفرید . از حیث ارتباطش با انسان صورت کامل انسان است که در نفس خود جامع جمیع حقایق وجود است و آدم حقیقی و حقیقت انسانیت است ، و از حیث ارتباطش با علوم باطن و معارف عارفان ، مصدر و منبع آن علوم و معارف است .

انسان کامل اسم جامع و واسطه فیض است

انسان کامل به لحاظ آنکه تعین اسم جامع و حق مخلوق به و جامع جمیع اسما ء و صفات الهی است ، دارای مقام خلیفه مطلق الهی است و از موضع این مقام والا و به قدرت الهی در عالم تصرف میکند و حافظ و مدبر خلق است و حق تعالی به وسیله او در خلق ، تدبیر و تصرف میکند . همانند روح که مدبر و محافظ جسم است و در آت تصرف میکند و سبب حیات و فضیلت آن است ، بقا و معنی و شرافت عالم نیز به انسان کامل و تصرف او در آن است . مقام منیع خلیفةالله ، انسان کامل را واسطه بین حق و خلق قرارداده و فیض الهی تنها از طریق او به عالم میرسد . وساطت انسان کامل هم از فیض وجودی است که سبب خلق جهان میشود (حق مخلوق به) و هم از جهت اعطای معارف و کمالات الهی بر خلق است .

خداوند به واسطه انسان کامل به سوی عالم نظر کرده و آنها را مورد رحمت خود قرار میدهد . . . انسان کامل برای عالم مانند نگین انگشتری است که محل نقش و علامتی است که خزانه هستی او حفظ میشود و از این رو خداوند او را خلیفه خود نامیده است زیرا در سایه وجود او جهان و جهانیان را حفظ میکند . . . او رحمت عظیم الهی بر خلق است که واسطه تجلی حق در این عالم و دلیل معرفتی حق تعالی است . اگر انسان کامل با توجه به واسطه بودنش میان واجب و ممکن وجود نداشته باشد ، هرگز عالم هستی فیض الهی را دریافت نمیکند ، زیرا برای گرفتن فیض الهی رابطه و تناسب شرط است .

انسان کامل صاحب ولایت است

از ویژگیهای بسیار مهم انسان کامل مقام ولایت او است . ولایت و مراتب آن زمینه ساز والاترین درجه انسانی است و ولی عالیترین درجهای است که بر انسان کامل اطلاق میشود . ولایت از اسماء و صفات الهی است که علاوه بر آنکه همانند سایر اسماء الهی اقتضای ظهور دارد ، از صفاتی است که جنبه عمومی داشته و سراسر عالم هستی را در بر گرفته است . به همین لحاظ مظهر ولایت الهی نیز باید دارای چنین ویژگی باشد و تنها مظهر دربردارنده این ویژگی جامع ، انسان کامل است . ولایت انسان کامل در سراسر عالم سریان دارد و همه موجودات حول محور او هستند . این ولایت قابل اقطاع تیست ، چون مظهر دائمی اسم ولی است . ولایت انسان کامل با قرب او به ذات حق تعالی ، یعنی با فناء فی الله حاصل میشود ، زیرا انسان با فناء ، از صفات و حدود امکانی و تعیّنات خلقی ، خلع ید شده و به شهود حقایق و مراتب الهی نائل میشود . ولی شدن یک انسان به معنای فراتر رفتن از مرزهای عبودیت و قرارگرفتن در جایگاه ربوبیت است .

---------------------------------

ابن عربی ، فصوص الحکم ،محی الدین ابن عربی

ابن عربی ، فتوحات المکیه ، محی الدین ابن عربی

شرح فصوص الحکم ، قیصری

ابن عربی چهره برجسته ، محسن جهانگیری

نقد الفصوص فی شرح نقش الفصوص ، عبدالرحمن جامی

دیگر مقالات را در اینجا بخوانید

چگونه انسان شعر را آفرید ؟